Znajdź zawartość

#231 GOSE Blg 9,7 04.06.2022 Mała warka 10-11l. Po oddzieleniu chmielin i osadów wyszło 8,5l/ brix 13/blg 12,5. Korekta wodą do 11l. Parametry: Gęstość początkowa: 9,7Brix/°Blg Goryczka: ok. 5 IBU Barwa: ok. 6-7 EBC Zasyp: Pilzeński Castle 1000g Pszeniczny Viking 1000g Owies niesłodowany z łuską 200g (samego ziarna o 30% wagowo mniej bez łuski) -> 140g Zacieranie: 7l 52°C/10min podgrzew do 65°C/8min 65-64°C / 60 min podgrzewanie do 72°C/8min 72°C/10min podgrzewanie do 74°C/5min pH 5,3 Wysładzanie 6l Vorlauf – 4 litry. Chmielenie: East Kent Golding 5%aa/10g/30min Czas gotowania: 60 min Dodatki : Kwas mlekowy 2ml zacier + 1ml woda do wysładzania Gips 2g Mech irlandzki 2g uwodniony/10min Sól 11g/10min Kolendra cała 7g/10min Kolendra cała 7g/5min Kombivita 2g/5min Drożdże: Philly Sour saszetka 11g na pianę po napowietrzaniu. Fermentacja: 04.06.22 Start w 19°C z podnoszeniem do 25°C/2dni 23.06.22 Butelki. 77g zucker/10l Gęstość początkowa skorygowana: 9.66°BLG (1.039°SG) Gęstość końcowa skorygowana 3.01°BLG (1.012°SG) Pozorne odfermentowanie: 68.86% Rzeczywiste odfermentowanie: 56.41% Ekstrakt rzeczywisty: 4.21°Plato Szacunkowe ABV: 3.54% Przed butelkowaniem parę rzeczy jednak przeszkadza. W próbce jakby zbyt dużo goryczki, za mało aromatu jabłka/cytryny, za mało aromatu kolendry. Kwaśność zadowalająca.

Nic nie mieszaj. Olejki z chmielu i tak już są w piwie a mieszajac bedziesz miał blotko trudne do odfiltrowania. Najpierw musisz zdekantowac przez jakis filtr (np z ponczoch) i najlepiej wezykiem od gory a nie kranikiem z dolu. A najlepiej wstawić najpierw fermentor do lodówki na kilka dni na temp 1-2°C. Jeśli nie masz lodowki to obchodzić się musisz najdelikatniej aby nie wzburzyć chmielin i drozdzy.

#229 STOŁOWY SAISON x 2 9°Blg 22.05.2022 Bitwa drożdży FM vs. WY w dużych starterach 10l pod "normalne" Saisony. Wyszło 20l brzeczki odfiltrowanej z chmielin i osadów Brix 11/ 10,6 Blg. Korekta wodą do 9 Blg. Podzielone na dwa wiaderka. Parametry: Gęstość początkowa: Brix/9°Blg Goryczka: ok. 17 IBU Barwa: ok. 6 EBC Zasyp: Pilzeński Viking 3000g Żytni Viking 250g Owsiany CM 100g Zacieranie: 25l 67-65°C / 60 min podgrzewanie do 72°C/5min 72°C/10min podgrzewanie do 74°C/5min pH 5,5 Wysładzanie 17l Vorlauf – 3 litry. Chmielenie: Cluster 7,8%aa/15g/60min Cluster 7,8%aa/15g/5min Czas gotowania: 75 min Dodatki : Kwas mlekowy 2ml zacier, Gips 2g Drożdże: A: FM 702 starter litrowy B: Wyeast 3724 Belgian Saison starter litrowy Fermentacja: 23.05.22 Start w 17°C 25.05.22 Po 48h podnoszenie temperatury do 20°C 27.05.22 Temp.up to 22°C 01.06.22 Podnoszenie temperatury do 25°C 06.06.22 FM702 zaczęły capić z lekka siarką, 3724 - bez zastrzeżeń. 26.06.22 Butelkowanie Wyeast 3724. Gęstość początkowa skorygowana: 9.14°BLG (1.036°SG) Gęstość końcowa skorygowana 2.00°BLG (1.008°SG) Pozorne odfermentowanie: 78.16% Rzeczywiste odfermentowanie: 64.03% Ekstrakt rzeczywisty: 3.29°Plato Szacunkowe ABV: 3.75%

#44 Erik Lensherr / Max Eisenhardt (Lichtenhainer / Hoppy Grodziskie) [Kveik] Ilość: 9 / 10 L Ekstrakt początkowy: 7,6 / 8,1 Plato Ekstrakt końcowy: 1,5 / 1 Plato Alkohol: 3,4% / 3,9% (0,2 z refermentacji) IBU: 20 Kolor: 7 EBC Data warzenia: 10.05.2022 Data rozlewu: 23.05.2022 / 27.05.2022 Woda: 31,2 L warszawskiej kranówki + 15 mL kwasu mlekowego (zacieranie) + 2 mL kwasu mlekowego (wysładzanie) + 6 L Primavery (do fermentorów) 24 L wody do zacierania, 7,2 L wody do wysładzania. Słód: pszeniczny wędzony dębem - 5 kg + łuska ryżowa - 0,25 kg Zacieranie: 63°C - 60 min 85°C - 1 min Chmiel: Tomyski (4% AA) - 100 g - 17 minut Simcoe (11,3% AA) - 100 g - 2 dni (cicha) Czas gotowania: 20 minut. Drożdże i fermentacja: Lallemand Voss Kveik Gęstwa z #41 przechowywana w lodówce - zadano prosto ze słoika po ogrzaniu (pół słoika na 2 fermentory). 10.05 (15:00) - drożdże zadane w temperaturze 26 st. C. Fermentacja ruszyła w ciągu mniej niż 4 godzin. 16.05 (8:00) - dodano chmiel na zimno do jednego z fermentorów. Fermentacja wygląda na zakończoną (1,5 Plato). 18.05 (8:00) - próbka pobrana z wiadra z czystym piwem jest kwaśna (nie mocno, ale wyraźnie, w cytrynowy sposób) - prawdopodobnie wynik overpitchingu kveików. W ten oto sposób grodziskie zamieniło się w lichtenhainera. Przelano do świeżego fermentora, dorzucono rurkę miedzianą (dużo siarkowodoru) oraz dodano łyżeczkę żelatyny rozpuszczoną we wrzątku i umieszczono w lodówce na cold crash. 18.05 (11:00) - oddzielono piwo od chmielin (świeży fermentor), dorzucono rurkę miedzianą (trochę siarkowodoru) oraz dodano dwie łyżeczki żelatyny rozpuszczonej we wrzątku i pozostawiono w temperaturze pokojowej. 23.05 (13:00) - zmierzono ekstrakt (1 Plato) i przeniesiono do lodówki na cold crash (2 st. C). Rozlew: 2x80 g glukozy (nagazowanie: ~2,8) Rozpuszczono we wrzątku. Do każdej butelki rozpuszczona glukoza została dodana za pomocą strzykawki. Glukoza w przypadku obu gotowych piw została dodana w tej samej ilości i w ten sam sposób. Wyszło 7/8 butelek pet 1L i 1/1 butelka pet 2L. Wrażenia: 18.06 - lekkie, super pijalne, wędzonka delikatna, ale wyczuwalna, kwaśność orzeźwiająca i niedominująca, super to gra jako całość i świetnie się to pije w ciepły dzień.

Warka #75 Lekkie chmielowe 2 (L2) Ekstrakt jasny Bruntal 2x1,7kg Chmiel: Hersbrucker 300g (3,5% ak) Drożdże: w34/70 (gęstwa) Chmielenie: Hersbrucker 300g - 7' IBU: ~31 Warka 25l refermentacja: cukier 160g Klon poprzedniej warki z inną odmianą chmielu niemieckiego. 2022-04-19 Warzenie. Szybka akcja, podobnie jak przy poprzedniej warce. Jedyny problem to odfiltrowanie chmielin z 300g granulatu... Chłodzenie w wannie, potem w lodówce. Przy temperaturze 11C zadano drożdże, napowiotrzono, ustawiono sterownik na 8C. 2022-04-29 Sterownik na 9C. 2022-05-08 Sterownik na 10C. 2022-05-13 Sterownik na 12C. 2022-05-18 Sterownik na 8C. 2022-05-20 Butelkowanie. 47x0,5l. Kolor dosyć jasny, w miarę klarowne. Przyjemny aromat chmielu. Smak również chmielowy ale i delikatnie słodowy. Wyraźna, miła goryczka. No przyznam, że zapowiada się jeszcze lepiej niż poprzednie piwko. Uzbrajam się ponownie w silną wolę i czekam. 2022-06-30 Bardzo fajne lekkie piwko. W sumie podobne do poprzedniego. Super. 2022-09-09 Piwko smaczne ale troszkę słabsze niż poprzednik. Mniej wyraźny aromat chmielu, prawie niewyczuwalny. Czyżby Hersbrucker taki jest? Piwo bardziej słodowe i raczej przypomina w efekcie wyrób górnej fermentacji. 2022-09-12 No nie wiem, teraz piję i jest fajne... może po prostu bardziej schłodzone. Taki pełny słodowy lager.

Ok to odpowiemy. Filtrator z oplotu czy tam sracz wężyk jak wolisz, nie zdaje egzaminu do odfiltrowania chmielin bo nie jest tak gesty jak jak siatki w hop stoperach. Pozatym takie wężyki nie przewidziano do kontaktu z żywnością chyba, że specjalnie go wyprodukowano pod ten cel, więc na pewno nie trzymałbym go dlugo w piwie. Przed butelkowaniem wystarczy cold crash a jeśli nie masz takiej możliwości np w sezonie letnim to przed butelkowaniem pozostaje przelanie przez jakiś hopspider lub zestaw kilku wysterylizowanych gęstych pończoch. Nie próbowałem nigdy wkręcać filtrów w fermentorach przy kraniku bo to zapewne oblepi się drożdżami lub chmielinami z chmielena na zimno więc obstawiam, że to się nie uda ale może ktoś ma inne doświadczenia. A mosiądzu bym unikał, nawet aluminium i miedź jest zdrowsza ale mimo to stawiałbym tylko na stal 304.

#226 KOLSCH/KOLSCH OWOCOWY 11,5/12,1°Blg Jedno gotowanie /dwa piwa 02.04.2022 Jedno gotowanie - dwa piwa. Zasyp taki sam jak w # 220. Tradycyjnie wyszło spore odparowanie i po gotowaniu/oddzieleniu chmielin miałem 18l/ Brix 14,4. Podzielone na dwa wiaderka po 9l , korekta gęstości wodą odpowiednia po 2 i 1,5l. Słabsze pozostanie czyste, do 12,1 dodam pulpę lub soki NFC Parametry: Gęstość początkowa: 11,5/12,1°Blg Goryczka: ok. 22 IBU Barwa: ok. 3,3 EBC Zasyp: Pilzeński Viking 4300g Pszeniczny Viking 100g Golden Ale Viking 100g Zacieranie: 65-64°C / 60 min podgrzewanie do 74°C/10min Wysładzanie 15l Vorlauf – 2 litry. Chmielenie: Iunga 10,5%aa/20g/60min Iunga 10,5%aa/30g/0min Czas gotowania: 60min Dodatki : Kwas mlekowy 3ml zacier, 2ml wysładzanie Mech /10min Drożdże: Gęstwa Lallemand Kolsch Fermentacja: 03.04.22. Gęstwa dodana do obu wiader. (09:00). Start fermentacji w 14°C 09.04.22 "Czysty" Kolsch (CK) poszedł na schłodzenie (termotorba na balkonie). Do drugiego (KO) przyjechały soki NFC/HPP: z ananasa i rokitnika (zwanego ananasem syberyjskim), więc dlaczego ich nie połączyć razem ? 13.04.22 KO przyjął 750ml soku ananasowego NFC 15.04.22 KO przyjął 1500ml soku z rokitnika. 26.04.22 Butelkowanie KO . Do refermentacji poszło 25ml soku tłoczonego na zimno (ananas, melon, mango, marakuja)/butelkę. Producent soku przyciął wała bo z deklarowanych 500ml było 485ml. Zabrakło mi na jedną butelkę. W sumie wyszło 11l (nadprogramowy litr refermentowany sokiem z pomarańczy). Parametry KO przed dodaniem HPP : Gęstość początkowa skorygowana: 12.12°BLG (1.049°SG) Gęstość końcowa skorygowana 2.42°BLG (1.009°SG) Pozorne odfermentowanie: 80.05% Rzeczywiste odfermentowanie: 65.58% Ekstrakt rzeczywisty: 4.17°Plato Szacunkowe ABV: 5.25% 04.05.22 Butelkowanie "czystego" Kolsch'a. Refermentacja 50g glukozy na 10l piwa. Brix 6 Gęstość początkowa skorygowana: 11.54°BLG (1.046°SG) Gęstość końcowa skorygowana 2.91°BLG (1.011°SG) Pozorne odfermentowanie: 74.78% Rzeczywiste odfermentowanie: 61.26% Ekstrakt rzeczywisty: 4.47°Plato Szacunkowe ABV: 4.66%

Najlepiej określić to samemu drogą eksperymentu, robiąc notatki i powtarzalne czynności. Każda receptura w domowych warunkach da nieco inny efekt. Czy to z chłodnicą czy bez. Ale mimo wszystko również polecam chłodnicę lub wymiennik ciepła, ten ostatni nawet bardziej. Mocno upraszcza proces. + A co do Twoich pytań: whirlpool robisz w brzeczce stygnącej, ale gorącej, optymalnie ok. 80 st., a następnie zlewasz bez chmielin; chmielenie na zimno robisz zasadniczo na koniec fermentacji i nie dłużej niż kilka dni.

120 g / 25 litrów to za dużo? Widziałem, że inni piwowarzy dodają znacznie więcej! Co do chmielin - po wyjęciu siatki z chmielem (może coś tam się przedostaje przez oczka 200 mikronów...) piwo ląduje w lodówce i po kilku dniach do butelek. Po 3 tygodniach piwo nalewam do szklanki klarowne, nigdy też nie miałem gushingu, więc to chyba nie to.

#44 SESSION NEIPA (12 BLG) Data: 18.03.2022 r. Surowce: Fermentowalne: 4.85 kg (97%) — Weyermann Pilsner — Ziarno — 3.3 EBC 150 g (3%) — Weyermann Carapils/Carafoam — Ziarno — 3.9 EBC Niefermentowalne: brak Chmiele: 10 g (8 IBU) — Iunga PolishHops 9.4% — Gotowanie — 30 min 50 g (11 IBU) — Chmiel Zula 2021 13.5% — Aromat — 30 min hopstand 50 g (7 IBU) — Motueka 8.5% — Aromat — 30 min hopstand 50 g (12 IBU) — Strata 15% — Aromat — 30 min hopstand 50 g — Chmiel Zula 2021 13.5% — Chmiel na zimno — 3 dni 50 g — Motueka 8.5% — Chmiel na zimno — 3 dni 50 g — Strata 15% — Chmiel na zimno — 3 dni Drożdże White Labs WLP067 Coastal Haze Ale Dodatki 150 g — łuska ryżowa — Zacieranie Zacieranie 25L (woda z kranu - pH zbite do 5,4 kwasem fosforowym) Temperatura — 68 °C — 30 min Wygrzew — 78 °C — 15 min Wysładzanie: 5 L (woda z kranu - pH zbite do 5,4 kwasem fosforowym) Gotowanie 30 min Notatki: zacieranie, filtrowanie bez przeszkód - tym razem przy zacieraniu puściłem pompę na maksa. Brzeczka z lekkimi drobinkami słodu trochę zatykała nacięcia do filtrowania w górnym sicie, jednak po zebraniu się większej ilości brzeczki nadmiar pięknie przepływał bokami do kosza zaciernego. Nic się nie przedostawało do samego kociołka. Oczywiście dziurka w rurce pośrodku była cały czas zatkana. hopstopper dokręcony dopiero przy gotowaniu brzeczki - szybkie wyjęcie kosza zaciernego i spuszczenie przefiltrowanej już brzeczki do wiadra -> przetarcie dna garnka i dokręcenie hopstoppera -> wlanie z powrotem brzeczki do gara na gotowanie wyszło 29 litrów brzeczki przedniej, po gotowaniu zostało 27 litrów (nie zapisałem ile miałem litrów po schłodzeniu) hopstand zaczęty w 78°C przez 25 minut z mieszaniem co jakiś czas tym razem schłodzenie brzeczki za pomocą chłodnicy zanurzeniowej w 15 min do 30°C (po ostatnich problemach z płytówką postanowiłem wrócić do starego sprawdzonego sposobu) filtrowanie brzeczki z chmielin bez problemu - przepływ zredukowany na 3/4 przepustowości przy włączonej pompie. Nie zaobserwowałem żadnych problemów przy pracy pompy, a brzeczka bardzo szybko trafiła do fermzilli (na dnie kociołka zostało mniej niż litr brzeczki) Fermentacja: Burzliwa — 20 °C — 2 dni - 0 PSI Burzliwa — 21 °C — 2 dni - 0 PSI + 50g Motueka na biotransformację (bo jako jedyny chmiel został otwarty i już nie chciało mi się go pakować próżniowo) Burzliwa — 22 °C — 2 dni - 15 PSI + 50g Zula + 50g Oktawia (okazało się, że magazyn był niezaktualizowany i musiałem użyć polski chmiel) Burzliwa — 22 °C — 3 dni - 15 PSI COLD CRASH Notatki:

Pamiętaj później o dobrym odfiltrowaniu chmielin, Podstawowe metody to pończocha i druciak na rurkę przy przelewaniu.

#222 DIP HOP APA 12,6°Blg 11.02.2022 Trochę zabawy w namaczanie chmielu przed fermentacją. Iunga 2021 bardzo fajna, ananasowo cukierkowa. pH zacieru 5,5 Po oddzieleniu chmielin i osadów wyszło 22l Brix 14 +namaczanie chmielu w 1,6l wody. Parametry: Gęstość początkowa: 12,6°Blg Goryczka: z kalkulatora 16 IBU, ale będzie śmiało więcej. Barwa: ok. 5 EBC Gęstość początkowa skorygowana: 12.60°BLG (1.051°SG) Gęstość końcowa skorygowana 3.28°BLG (1.013°SG) Pozorne odfermentowanie: 73.94% Rzeczywiste odfermentowanie: 60.57% Ekstrakt rzeczywisty: 4.97°Plato Szacunkowe ABV: 5.10% Zasyp: Pilzeński Viking 4500g Pszeniczny Viking 250g Owsiany Viking 250g Zacieranie: 66-64°C / 70 min podgrzewanie do 74°C/10min Wysładzanie 15l Vorlauf – 2 litry. Chmielenie: Iunga 2020 11,4%aa/15g/60min Iunga 2020 11,4%aa/85g/0min Czas gotowania: 60min Dodatki : Kwas mlekowy 3ml zacier + 2ml wysładzanie Mech irlandzki 3g/10min Drożdże: 100ml gęstwy WLP090 Fermentacja: 12.02.22 Dip Hopping Iunga 100g/1,7l wody 82°C, spadkowo/60min. Dodanie brzeczki, napowietrzenie i dodanie gęstwy. Start w 15°C. Do fermentacji 23,6l. 13.02.22 Fermenci się 16.02.22 Kończy się burzliwa, przeniesione do pomieszczenia o temp. 20°C 22.02.22 Podzielone na 2 wiaderka po 11l. Dodana gęstwa po 100ml na wiaderko. A: 50g Trident 11,6% aa + 15g Exp 2/20 B: 50g Ekuanot 14,4%aa + 15g Exp 2/20 26.02.22 Butelkowanie.

1. Co do przerwy to u mnie siłà rzeczy ona jest bo jakś tak się składa, że nigdy akurat nie mam czasu rozlać piwa od razu po zakończonej fermentacji Dodam tutaj ciekawostkę, że niemal zawsze w przefermentowanym piwie diacetylu niet, ale jak tylko kurde otworzę butelkę po paru dniach refermentacji to diacetyl ewidentnie jest. Piwo jest wtedy aksamitne na języku, a pachnie jakby świeża drożdżówka z serem jakby ją przerwać i powąchać od wewnątrz. I za każdym razem dzieje się to tylko i wyłącznie na drożdżach US-05. Oczywiście po tygodniu, dwóch wszystko wraca do normy, aromaty wracają itd. Nie ma czego się bać. 2. Ja coldcrashuje na mrozie, ale nie zawsze mi działa cold crash w fermentorze przed rozlewem bo potem i tak podczas refermentacji piwo robi się mętniejsze póki drożdże pracują. Za to w butelkach po refermentacji idzie jakoś łatwiej. Pamiętam swój pierwszy coldcrash. Jedna noc, druga, trzecia, no czemu kurde nadal mętne. Daje se siana, wciągam piwo do temperatury pokojowej, przychodzę za dwie godziny a tam klar. 3. Więcej, czasem niektórzy robią tak, że wrzucają chmiel w fazie wysokich krążków. O ile ja bym bał się, że drożdże mi wypierdzą aromaty o tyle w moim american wheatcie wrzuciłem 100 gieta citry i mosaica po połowie do fermentora, które użyłem przy wcześniejszym chmieleniu na zimno bo mi po prostu nadal te chmiele pachniały obłędnie. I muszę powiedzieć, że zapach dotrwał na naprawdę imponującym (jak na ponownie użyte chmiele) poziomie aż do rozlewu. Rozlałem do dwóch butelek a reszte zawaliłem 100g/19l Cascadem na zimno. Piwa nagazują mi się za około tydzień, więc zdam relację czy coś z tego aromatu zostało w butelkach i porównam z tymi za Cascadowanymi. Co do gęstwy - da się ją zebrać nawet jak Ci chmielin naleci do słoja. Rozmieszaj, poczekaj dwie minuty, chmieliny pierwsze opadną z tego wszystkiego, zlej znad chmieli do osobnego słoja i tak kolejną porcję. Nie będzie to jakaś super czysta od pyłu chmielowego gęstwa, ale spokojnie do wykorzystania.

Ja też odradzam woreczki bo i tak przez nie przechodzi pył chmielin (chyba, że mówisz o szyszkach). Wrzuc granulat normalnie do piwa i zrob cold crash na koniec, ewentualnie jak nie masz gdzie schłodzić całego fermentora na kilka dni to możesz przefiltrować piwo przez 4 warstwy ponczoch dziecięcych. Kupuje takie biale i gęste, odcinam nogawki,skladam 4 nogawki jedna w druga i przez tak otrzymany filtr przelewam powoli piwo do innego fermentora. Czasami przy dużej ilości chmielin w połowie przerywam przelewanie , pozbywam się mułu chmielowego dobrze wyplukujac pończochy, znów gotuje je z 10min i dokanczam proces. do innego fermentora oddzielając w ten sposób chmieliny. Oczywiście przed 1 użyciem pończochy kilkukrotnie wygotowuje i wylewam wodę.

Zlewanie na cichą po tygodniu to chybiony pomysł - można odpuścić całkowicie (chyba, że chcesz zbierać gęstwę, wtedy ewentualnie przed chmieleniem można przelać). Jakie to drożdże? 19-20°C od początku fermentacji to dla wielu szczepów może być nieco za wysoko. Chmielenie na zimno - w woreczkach może nieco stracić na aromacie, choć nieco łatwiej będzie pewnie odfiltrować chmiel. Pamiętaj, żeby dobrze zdezynfekować woreczki. Chmielić możesz w momencie, gdy jesteś pewien, że fermentacja się zakończyła (nie spada blg). Schłodzenie na koniec (cold crash) na pewno pomoże w oddzieleniu chmielin - im niższa temperatura, tym lepiej, oczywiście bez zamrażania piwa.

Jeżeli to 20+ l, to przemyślbym gęstwę lub przynajmniej dwie paczki drożdży. Temperaturę można podnieść, gdy fermentacja zaczyna zwalniać. Chmielowa możesz w tej podwyższonej temperaturze. Do wyklarowania (i strącenia chmielin) - ok niższa temperatura, tym lepiej (oczywiście bez zamrażania). 1-2 dni to minimum, wydłużenie nie zaszkodzi.

Warka 143 27,01,,2022r. Dry Stout 26,5l 12,5blg 30 IBU 5,0% alk. - pizlneński 5,0kg - słód pszeniczny palony 0,21kg (resztka) (Słód Wheat Black Castle Malting) - jęczmień prażony 0,45 + Magnum 25g * US - 05 gęstwa z warki 140 APA. Cały słoiczek po przecierze 200g. Piwo inspirowane poprzednimi piwami Dry Stout. Zmiana słodu pale ale na pilzneński i nieco więcej słodów palonych. Założenie jest takie aby było jeszcze wytrawniej. Jest piwa sporo, więc może przy rozlewie do 5-10 ostatnich litrów wleję kawę espresso. Wydajność wg BrewTarget wyszła 81%. Na kotle z FD mam zazwyczaj ok 76%. Także stary sposób nieco wydajniejszy. Być może jutro powstaną kolejne 2 duże warki, bo pogoda warzelnicza. Zacieranie - 23l wody 68°C wsypałem wszystkie słody śrutowane tuż przed warzeniem. 63°C/ 40' 72°C/ 15' 78°C/5' i filtracja Filtracja - sprawnie poszło. Wiadro + filtrator sprężynowy. W kotle ok 30l 11,5blg. Gotowanie - 60' średnio intensywnie + Magnat 25g w 10' Chłodzenie do 17°C. Whirpool standardowo plus zlewanie końcówki przez sitko bez pończochy. Napowietrzyłem zlewając i mieszając potem mocno łygą. Bardzo mało chmielin w sitku. Może zassałem trochę wężem a może tak mało ich było, bo ostatnio przyzwyczajony jestem do większych ilości w tych większych warkach. A tu raz, że mniejsza warka to chmielu mało i tylko na goryczkę. Fermentacja - wiadro stoi w ok 17-20°C. 14,02 ROZLEW. 113g cukru w 0,9l wody. Cel to 2,1 vol. Zeszło do 3blg (a nawet bardziej jakieś 2,8blg czyli ok 5% alk.) Piwko smakuje bardzo dobrze, zapowiada się super. Powstały dwie wersje: A) DRY STOUT. podstawka, rozlew tak jak wyżej. 19,02 Pierwsza próba. Wygląd - Jest już wysycenie i piana także ok. Czarne nieprzejrzyste, piana, obrączka zostaje do końca. Aromat - Pachnie lekko słodko, kawowo choć to wersja bez kawy i czekolada gorzka. Trochę też jakby mlecznie. Smak - Gładkie, początek trochę słodki jednak, dalej robi się bardziej wytrawnie. Lekka słodycz, potem palona goryczka i lekka kwaśność palona. Finisz jest już wytrawny, a może nawet nie mocno wytrawny, ale takie jest wrażenie trochę dzięki goryczce, paloności. Ogólnie - zapowiada się dobrze, ciągle nie mogę uzyskać tej mocnej wytrawności. Trzeba będzie użyć jakiś innych drożdży kiedyś do dry stouta. 25,02 Jak wyżej. Nadal taka mleczność, trochę jak z cukierków Werther's original. Ale finisz kawowy, już raczej wytrawny. Fajne wysycenie, piana ok. Będzie bardzo dobrze wg mnie. Piłem też ostatnio wersję z espresso. Wniosek taki, że na pewno z kawą nie przesadziłem, a obawiałem się tego nieco. 26,02 Wyniosłem do piwniczki. Jest tam ok 8-10°C 18,03,2022r. Wygląd - czarne nieprzejrzyste. Piana beżowa, drobna bardzo ładna. Aromat - czekolada, jest ta mleczność ciągle, kawa trochę, paloność. Na początku słodsze, po chwili wychodzi więcej paloności i wytrawności w aromacie. Bardzo ładnie pachnie. Nieco za słodko, wolałbym bardziej wytrawnie. Smak - słodycz na początku, po chwili przechodzi w kawowy posmak, wysuszający i dający wytrawne odczucie. Kwaśność palona na niskim poziomie. Ogólnie to jest pół wytrawnie/ półsłodko. Z tym, że to samo piwo przy niższym blg dałoby wytrawniejszy odbiór. Jak na 12,5 blg to oceniam na półwytrawnie. W smaku kawa, czekolada mleczna, trochę posmaku chmielowego nawet chyba. Bardzo podoba mi się kawowy posmak, który jest długi, wysuszający. Ogólnie - Bardzo dobre. Trochę oczekiwałbym jeszcze więcej wytrawności. Wygląd super, aromat bardzo dobry, smak lepszy od aromatu. Dla mnie 9/10 Wszystko mi tu gra, niedoskonałość to oczekiwanie większej wytrawności. Ale na te 12,5 blg to i tak chyba najbardziej wytrawny Dry Stout z moich. 28,07,2022r. Wygląd - jak wyżej z tym, że piana powoli wyłazi ze szkła. Ale wychodzi po nalaniu i uspokaja się szybko. Nie jest źle. Aromat - jak wyżej. Jest dobrze. Smak - jak wyżęj Ogólnie - jak wyżej. Bardzo dobre piwo. Trochę szkoda, że ta piana wyłazi. To jest niegroźne, ona nie ucieka ciągle, ale zawsze mi to psuje odbiór piwa jak trzeba lać na 2 razy. B) COFFE DRY STOUT Jak rozlewałem to do ostatnich 10l piwa dolałem 3 podwójne espresso. Espresso zrobione, wlane do wyparzonego słoika i po jakiejś godzinie wlane już przy rozlewie. Słoiczek mały po przecierze pomidorowych. 26,02 Wyniosłem do piwniczki. Jest tam ok 8-10°C 28,02 Wygląd - czarne nieprzejrzyste, chyba też przez lekką mętność. Ładna drobna, brązowa piana. Aromat - kawa i mleko (?) nie wiem skąd ono, ale w ciemno bym pisał, że to milk stout. Aromat jest bardzo przyjemny. Smak - lekka słodycz na początku, po chwili palona goryczka, lekka palona kwaśność i jest taki efekt osuszania po przełknięciu. Kawowa wytrawność. Piwo półwytrawne, jeszcze by się przydało bardziej wytrawnie, jeszcze to nie jest to. Ale jest dobrze. Po przełknięciu robi się wytrawnie. Aromat nieco słodki i początek łyka też. Potem kawa, czekolada gorzka, z domieszką mlecznej. Ogólnie - Jest bardzo dobrze. Kawa jest, ale spodziewałem się jej jeszcze więcej. Myślę, że śmiało mogłem dać 2x tyle espresso i nie byłaby to przesada. A przy rozlewie trochę się obawiałem i miałem te 3 espresso wlać na 15 a nawet 20l piwa. Dla mnie piwko super 8,5/10. Następnym razem porównam bezpośrednio obie wersje. 04,03,2022r. Porównanie bezpośrednie obu wersji. Na pierwszy ogień idzie zawsze wersja bez kawy, aby było bardziej obiektywnie trochę. Temperatura piw identyczna. Aromat - wersja bez kawy. Pachnie bardzo przyjemnie, jakoś ta mleczność odeszła nieco i wychodzi bardziej wytrawnie. Jest kawa też w aromacie. Nie no trochę ta mleczność jest. Trochę kawa z mlekiem. Wersja z kawą bardziej kawowa, kawa jest czystsza. Tam to taka kawa/paloność. Tu ewidentnie aromat kawy jest na pierwszym planie, ale ni to, że strasznie dominuje. Czuć jakby się wąchało kawę ziarnistą z paczki. Smak - wersja bez kawy. lekka słodycz, po chwili już wytrawna kawa, nieco mleka jakby, paloność. Jest taki efekt wysuszania kawowego. Jest super. Goryczka średnia do nieco wyższej, bo jest palono, chmielowa jak dla mnie. Jeszcze nieco palonej kwaśnośći na koniec wzmaga wytrawność. wersja z kawą. lekka słodycz, po chwili już wytrawna kawa. Też nieco mleka jakby, paloność ogólna też. Różnica jest taka, że tu jesz więcej kawy i kawa pozostawia taki długi wysuszający finisz. Wg mnie aromat w tych piwach różni się nieco bardziej niż smak. Ogólnie - podstawka to chyba najlepszy mój dry stout. Tak teraz z pamięci pisząc. Jest na prawdę bardzo dobry. Jest też dość mocno kawowy akurat, jak na wersję bez kawy. Więc ta różnica nie jest kolosalna. Wersja z espresso dla mnie lepsza. Przede wszystkim aromat jest super. Czysta kawa, taka z paczki, do tego reszta aromatów jak w podstawce. Wg mnie te 3 podwójne espresso na 10l to w sam raz, aby dodać kawowego sznytu, ale aby nie przesadzić. Dry stout 8,5/10 Coffe dry stout 9/10 W obu piwach brakuje mi jeszcze większej dozy wytrawnośći. Ciągle moim wzorem jest dry stout z Hausta Zielona Góra, to był pierwszy dry stout jakiego piłem. Wytrawny do szpiku kości. Aż przesadzony może, a może wtedy jeszcze smak był mniej wyrobiony. Następnego dry stouta zrobię na innych drożdżach. 05,08,2022r. Wygląd - jak na foto. Aromat - kawa już raczej bez mleka. Jest dość wytrawnie w aromacie. Smak - delikatna słodycz tylko chwilkę na początku. Od razu przychodzi palona goryczka i lekka palona kwaśność. W smaku kawa, gorzka czekolada, lekka mleczność też jest. Trochę czekolady mlecznej też. Ogólnie - Świetne piwo. Wszystko mi tu gra. Ciekawe, pijalne, wygląd też bez zarzutu.

1. Drożdże zadajesz do brzeczki o temperaturze zbliżonej do zakładanej temperatury fermentacji bądź nawet nieco niższej. Uwadniasz w temperaturze około 25-35°C, później delikatnie ochładzasz (np. dolewając stopniowo po 50-100 ml schłodzonej brzeczki). O ile to 20 l, to jedna paczka to za mało. Szczególnie, że Gozdawa chyba dalej ma paczki po 7 g? 2. Chmielenie w ten sposób ma sens, natomiast wypadałoby oddzielić chmieliny od brzeczki przed fermentacją. One nie "rozpuszczają" się w brzeczce. 3. Przede wszystkim w przypadku odzyskiwania gęstwy do kolejnego piwa - nie będzie w niej chmielin. 4. Spokojnie można nie przelewać. 5. Dolewałeś 23 l wody, czy uzupełniałeś do 23 l brzeczki? Osobiście nie przerabiałem brewkitów, ale jeśli chcesz pełniejszego piwa - uzupełnij np. do 20 l.

#221 American Pale Ale 11,5 Blg 23.01.2022 Zadałem na starter 900ml/10Blg/3 dni saszetkę drożdży WLP090 San Diego Super Ale (17.02.2021)- ponad ROK po terminie. "Dziadostwo" ruszyło bez problemu już po 24h. W odwodzie stał starter litrowy z suszków Skare (ale, te muszą pozostać w formie gęstwy ,póki co, na swój czas). Piwo na prosto : 100% pilzeńskiego i chmiel CTZ : mój najulubieńszy ze wszystkich jeśli chodzi o APA. Po oddzieleniu osadów i chmielin wyszło 17l/15brix, korekta wodą 4l, starter 1l. Strasznie dużo osadów białkowych i duże straty w piwie (4l) Parametry: Gęstość początkowa: 11,5°Blg Goryczka: ok. 32 IBU Barwa: ok. 3,3 EBC Gęstość początkowa skorygowana: 11.54°BLG (1.046°SG) Gęstość końcowa skorygowana 3.32°BLG (1.013°SG) Pozorne odfermentowanie: 71.25% Rzeczywiste odfermentowanie: 58.37% Ekstrakt rzeczywisty: 4.80°Plato Szacunkowe ABV: 4.46% Nagazowanie: 55g cukru/100ml Zasyp: Pilzeński Viking 5000g Zacieranie: 65-64°C / 60 min podgrzewanie do 74°C/10min Wysładzanie 15l Vorlauf – 2 litry. Chmielenie: Columbus 2018 16,3%/10g/60min Columbus 16,3%/10g/30min Columbus 16,3%/10g/5min Columbus 16,3%/20g/hopstand Czas gotowania: 60min Dodatki : Kwas mlekowy 3ml zacier Compac CC tabletka 1/2 /10min Drożdże: WLP090 San Diego Super Ale 1l Chłodzenie siłami natury : śnieżna zaspa i balkon Fermentacja : 24.01.22 Start w 15°C 30.01.22 Przeniesione w temperaturę otoczenia 20°C 10.02.22 Piwo podzielone na pół i schmielone 100g Iungi i 100g Columbus. 15.02.22 Butelkowanie Columbus/Columbus : 19 butelek 0,5l. (09:00) Butelkowanie Columbus/Iunga : 18 butelek 0,5l (18:00)

Pytnie co lubisz odnośnie piwa. Zaróno wietbier jak i aipa są spoko ale moim zdaniem nie są to najprostsze style na start. W wietbierze żeby osiągnąć fajny efekt dobrze urzyć belgijskich, najlepiej płynnych dedykowanych. Można też na innych ale nie będzie to klasyczny wietbier jakiego znasz. Druga sprawa aipa, piwo tak popularne że wydaje się że nie ma ni prostszego. Ale... pierwsza kwiestia że przy ekstrakcie najlepiej dać już gęstwę, albo z dwie paczki. Czym szybciej zaczniesz jej uzywać tym lepiej. Piwo na suchych czy starterze nigdy nie wyjdzie tak dobrze jak na dobrej gęstwie. Przy większym ekstrakcie trudniej też utzymać odpowiednie temperatury, lepiej opanować na niższych. No i dużo chmielu to większe straty i trudniej to dobrze odfiltrować szczególnie po cichej. nie mówię że to jest jakoś barszo trudne, ale z perspektywy wolałbym zostawić na pożniejsze warki. Kluczowe pytanie jak zamierzasz kontrolować temperaturę fermentacji. Od siebie na pierwszą mogę polecić na przykład lekkiego stouta jeśli lubisz. A zamiast aipa może na początek American wheat bez cichej? Bardziej chmielowy, pooli ci stopniowo zobaczyć na czym polega trudność w odzieleniu chmielin. Jednocześnie oba piwa można w miarę szybko spijać co na początku może mieć znaczenie. Co do listy 2. Fermentor z kranikiem jest spoko do rozlewu, ale do fermentacji lepiej bez. Brak ryzyka że zacznie ciec, łatwiej dobrze zdezynfekować. 3. Nie są zbyt wiarygodne, na ali są takie małe fajne za kilka zł, można snde do boku przykleić i zailozować. 5. Najlepiej silikonowy można gotować co znacznie ułatwia dezynfekcję 6. Na początkek spoko jest etherna 8. Możesz spokojnie zbierać butelki po wypiciu piwa, jak wypłuczesz dobrze po wypiciu nie trzeba nawet myć. Nie istotne czy zwrotne czy nie, o ile nie będziesz się spieszył przy fermentacji. Jak będziesz to i tak i tak mogą strzelać. 9 Oby nie browin czy jakoś tak, są do niczego 10 możesz spokojnie używać zwykłej kuchnnej ale to kwestia gustu 11 Na początek może starczy, ale na dłuższą metę lepiej starsan + Naoh. Do naoh obowiązko co najmniej okulary i dowiedzieć się jak z nią postępować i jakie niesie zagrożenia 13 raczej zbytek Jeśli będziesz zbierał gętwę tak, ale biorąc pod uwagę długi termin lepiej kupić dodatkową paczkę na zapas jak coś pójdzie nie tak. Jeśli nie to w zależnosci co będziesz robił jedna lub dwie na każdą warkę. Przy czym każdy trochę inaczej zaczynał, wyrobił własne metody i co osoba to może być inna opinia.

#220 Kolsch/Saison 11,8°Blg/Brix Jedno gotowanie /dwa piwa 15.01.2022 Akcja gównie pod propagację drożdży: LalBrew Belle Saison™ w terminie do 02.23 i LalBrew Köln™ po terminie (10/21). Drożdże rozsypane na pianę po napowietrzaniu wiertarką. Gotowanie 90min. Po oddzieleniu chmielin i osadów wyszło 16 l. Korekta wodą 2l. Podzielone na dwa wiaderka po 9l Parametry: Gęstość początkowa: 11,8°Blg Goryczka: ok. 22 IBU Barwa: ok. 3,3 EBC Gęstość końcowa: ?Blg Alkohol: Nagazowanie: ? v/v Zasyp: Pilzeński Viking 4300g Pszeniczny Viking 100g Golden Ale Viking 100g Zacieranie: 65-64°C / 60 min podgrzewanie do 74°C/10min Wysładzanie 15l Vorlauf – 2 litry. Chmielenie: Perle 2018 5%aa/30g/60min Perle 2018 5%aa/20g/20min Czas gotowania: 90min Dodatki : Kwas mlekowy 3ml zacier Compac CC tabletka 1/2 /10min Drożdże: 16.01.22 (09:00) 220A : Saison 220B : Kolsh Fermentacja: 16.01.22 Drożdże sypnięte na pianę na powierzchni do obu wiader. (09:00). Start fermentacji w 15°C 17.01.22 A: Po wysypaniu sucharów, drożdże zbiły pianę i poszły na dno. B: Po wysypaniu sucharów, drożdże zbiły pianę i bardzo powoli podjęły pracę. 20.01.22 A: Fermentacja wygląda zdrowiej, bujna piana i interes się kręci B: Fermentacja powolna i całość capi aldehydem octowym. Obawiam się, że w saszetce po terminie ( mimo 11g/9l ) żywych komórek było już "mocno za mało". 25.01.22 A: Przeniesione do pomieszczenia o temperaturze 22°C B: Pozostają w temperaturze 15°C 27.01.22 A: Pozostają w temperaturze 22°C B: Schłodzenie do temperatury 2°C i lager 08.02.22 A: Butelkowanie. Wyszło 17 butelek 0,5l B: Lager 08.03.22 Kolsh - butelkowanie Saison : Gęstość początkowa skorygowana: 11.83°BLG (1.048°SG) Gęstość końcowa skorygowana 2.40°BLG (1.009°SG) Pozorne odfermentowanie: 79.68% Rzeczywiste odfermentowanie: 65.27% Ekstrakt rzeczywisty: 4.11°Plato Szacunkowe ABV: 5.09% Kolsh : Gęstość początkowa skorygowana: 11.83°BLG (1.048°SG) Gęstość końcowa skorygowana 3.24°BLG (1.013°SG) Pozorne odfermentowanie: 72.59% Rzeczywiste odfermentowanie: 59.46% Ekstrakt rzeczywisty: 4.79°Plato Szacunkowe ABV: 4.66%

Cześć, chciałbym byście pomogli mi zdiagnozować pewien problem. Niedawno robiłem west coasta. Dużo chmieliłem na cichej. Po 3 dniach chmielenia zlewałem. Filtruje w tej sposób: Biorę hops spidera 300 mikronów: Taką siatkę filtracyjną: https://browamator.pl/siatka-do-filtracji-chmielenia-brew-bag-poj-35-l,3,5,4585 I hopspider wkładam w tą siatkę. Oczywiście tak owijam bym wszystko się w miarę trzymało i wstawiam do wiadra z piwem. Później ze środka tego hop spidera zlewam sobie piwo bez chmielin. Przy ostatnim piwie w trakcie zlewania do butelek zauważyłem, że mimo wszystko mam w piwie taką jakby mgiełkę. I zastanawiam się czy to jeszcze chmieliny, czy może drożdże, które się przedostały czy jakieś białka. Jestem dość początkujący i wolałbym nie zgadywać. Mi to trochę wygląda na pozostałości drożdży. Wygląda to tak (zlałem resztkę po zlaniu do butelek piwa): Czy macie jakiś patent by się tego pozbyć? Zejście z temperaturą bardzo nisko by się wyklarowało wszystko może być u mnie problematyczne. Myślicie, że jakiś środek do klarowania dodany pod koniec cichej się sprawdzi?

#219 SKARE/PERLE SMASH 11,8°Blg/Brix 08.01.2022 Warka pod test kveik Skare: suszki od kolegi z grupy FB. Płatek 1g suszków bujany na 2 l starterze (ok.10 blg) - bardzo szybko wystartowały. Na starterze drożdże przerobiły brzeczkę w 24h. Piwo na lekko, prosto, czysto i pod planowany zbiór pod coś cięższego. Planowana fermentacja w temp. pokojowej (21-23°C), potem podniesienie temp. do 36°C przy pomocy koca elektrycznego. Po oddzieleniu od osadów białkowych (bardzo dużo) i chmielin wyszło 17,5l piwa 14,8Brix/14,2 Blg. Korekta wodą 3,5l do 11,8 blg. Być może warkę podzielę na pół, jedną część pozostawiając bez zmian a drugą dodatkowo chmieląc. Parametry: Gęstość początkowa: 11,8°Blg Goryczka: ok. 27 IBU Barwa: ok. 5 EBC Gęstość końcowa: ?Blg Alkohol: Nagazowanie: ? v/v Zasyp: Pilzeński Viking 4500g Zacieranie: 65-63°C / 60 min podgrzewanie do 74°C/10min Wysładzanie 15l + 4ml kwasu mlekowego Vorlauf – 2 litry. Chmielenie: Perle 2018 5%aa/30g/60min Perle 2018 5%aa/20g/20min Perle 2018 5%aa/50g/0min Czas gotowania: 60min Dodatki : Gips 2g Kwas mlekowy 4ml zacier Mech irlandzki 4g/10min Drożdże: Skare - suchary (1g). Starter 2l. Na mieszadle 24h. Zlany płyn znad drożdży. Chłodzenie siłami natury : balkon Fermentacja: 09.01.22 (10:00) dodane drożdże, fermentacja w temperaturze pokojowej 22-23°C 13.01.22 Zbieranie drożdży do suszenia 03.02.22 Sporo diacetylu, miałem wylać do klopa, ale w ramach eksperymentu "zakaziłem" piwo 4 ml gęstwy Brettanomyces claussenii.

#37 Jennifer Walters (New Zealand Pale Ale) [Kveik] Ilość: 11 L Ekstrakt początkowy: 16 Plato Ekstrakt końcowy: 2,7 Plato Alkohol: 7,6% (0,4 z refermentacji) IBU: 41 Kolor: 8 EBC Data warzenia: 05.01.2022 Data rozlewu: 24.01.2022 Woda: 18,6 L warszawskiej kranówki 5 L Primavery + 4 g soli epsom + 7 mL (zacieranie) i 0.8 mL kwasu mlekowego 20 L wody do zacierania (kranówka + Primavera), 3,6 L wody do wysładzania (kranówka). Słód: pilzneński - 5 kg + łuska ryżowa - 0,1 kg Zacieranie: 63°C - 45 min 72°C - 15 min 85°C - 5 min Chmiel: Pacific Gem (12,6% AA) - 100 g - 1 minuta Rakau (10,5% AA) - 100 g - 1 minuta Waimea (14,3% AA) - 100 g - 5 dni na zimno Nelson Sauvin (11,8% AA) - 100 g - 5 dni na zimno Chmiel pozostawiony w kotle do końca chłodzenia brzeczki - około 30 minut (IBU policzone jakby wrzucony był na 2 minuty). Całkowity czas gotowania: 35 minut. Drożdże i fermentacja: Lallemand Voss Kveik Brzeczka przelana prosto na drożdże w fermentorze po rozlewie #36 po odjęciu około 300 mL gęstwy (w wiadrze zostało około 300-400 mL). 05.01 (18:00) - drożdże zadane w temperaturze 27 st. C. Fermentacja ruszyła wciągu 2 godzin (temperatura: 27 st. C). 08.01 (16:00) - chmiel na zimno dorzucony luzem i delikatnie zatopiony zdesprejowaną łyżką. Na wierzchu nie było już śladu drożdży. 11.01 (17:30) - piwo wstawione do lodówki na cold crash. 14.01 (14:00) - piwo zlane do świeżego fermentora przez hop spider i bazooke od Coobry. Dodano 7 g witaminy C rozpuszczonej we wrzątku. Rozlew: 83 g glukozy (nagazowanie: 2,5) Rozpuszczono we wrzątku. Do każdej butelki rozpuszczona glukoza została dodana za pomocą strzykawki. Wyszło 6 butelek 0.5L (kapsel żółty) oraz niecałe 8 butelek pet 1L. Wrażenia: 11.01 - przed cold crashem mocno zielone, łodygowe, w aromacie i na początku w smaku sporo owocków, ale całość przykryta łodygą. 14.01 - po odfiltrowaniu chmielin i kilku godzinach w lodówce - nadal sporo łodygi i zieleni, ale mniej. Nie ma tyle mało, żebym był zadowolony. 27.01 - (kontrolna butelka nalana do połowy - ostatnia) - winogrona, lekka nafta, grejpfrut, kokos, mandarynka, limonka, zielone jabłko (pewnie ze świeżej refermentacji jeszcze - oby), alko wyczuwalne po czasie, ale nie jakoś mocno, trochę wysusza chmielowe, ale ogólnie naprawdę smaczne piwo, buchające chmielem, ale bez łodygi i zieleni, dobre, szczególnie jak na 3 dni od rozlewu. Długi cold crash to klucz. 30.01 - jak wyżej, ale jabłko schodzi.

Ja jestem wielkim zwolennikiem BIAB. To naprawdę ułatwia i przyśpiesza cały proces. Mam dwa worki. W jednym zacieram, drugiego używam do filtracji chmielin po gotowaniu. To czy piwo wychodzi klarowne czy nie, zależy od użytego szczepu drożdży, nie od filtracji. PS Ale ze starą gęstwą bym uważał. Lepszy efekt da przeterminowana paczka sucharków za 7 złotych z dna lodówki niż stara gęstwa. Niestety to wiedza praktyczna.